Bắc Kinh hiện không triển khai máy bay hay tên lửa vào Trung Đông, nhưng theo dõi sát sao diễn biến khu vực. Khi Hoa Kỳ không kích các cơ sở hạt nhân Iran vào thứ 7, tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột giữa Israel và Iran, Trung Quốc giữ thái độ im lặng.
Theo CNBC, Bắc Kinh chưa lên án trực tiếp các đợt không kích nhưng công khai ủng hộ Tehran – đối tác lâu năm của mình. Dù tuyên bố mong muốn hòa bình, Bắc Kinh âm thầm có thể hưởng lợi nếu dòng chảy dầu mỏ qua Eo biển Hormuz bị gián đoạn.
Trung Quốc và Iran ký kết thỏa thuận đối tác 25 năm vào năm 2021, bao trùm kinh tế, hợp tác quân sự và an ninh. Từ đó, hai nước thường xuyên tổ chức các cuộc tập trận chung quy mô lớn.
Dân số Iran khoảng 91 triệu, gấp nhiều lần so với Israel chưa đến 10 triệu, tạo ra sức mạnh về nhân lực và thị trường nội địa. Iran cũng sở hữu trữ lượng dầu khổng lồ. Đây là mắt xích chủ chốt trong sáng kiến Vành Đai – Con Đường của Trung Quốc nhằm thách thức sự thống trị toàn cầu của Hoa Kỳ, theo báo chí nhà nước như Global Times.
Trung Quốc có các lựa chọn dầu mỏ khi Hoa Kỳ bị siết chặt
Hơn 20 triệu thùng dầu mỗi ngày đi qua Eo biển Hormuz, chiếm 1/5 tổng tiêu thụ toàn cầu. Khoảng một nửa lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc cũng qua tuyến đường hẹp này. Nhưng Trung Quốc đã chủ động sử dụng các cấu trúc thay thế để né tránh lệnh trừng phạt. Họ thanh toán bằng nhân dân tệ, tránh các ngân hàng phương Tây, và chọn các tuyến vận tải không phụ thuộc vào Hoa Kỳ hay châu Âu.
Nhà kinh tế học Neo Wang từ Evercore ISI nhận định với CNBC rằng Trung Quốc khó có thể can thiệp để cứu Iran. “Trung Quốc nhiều khả năng sẽ giữ khoảng cách với Iran,” ông nói. Wang cũng nhấn mạnh Trung Quốc ảnh hưởng rất hạn chế tới Israel, và căng thẳng hơn tại Trung Đông có thể làm lu mờ các vấn đề tại Thái Bình Dương và thương chiến Hoa Kỳ – Trung. “Đó là sự xao nhãng lớn với Washington,” Wang bổ sung.
Ngày 12/6 khi Israel đánh các mục tiêu Iran, Trung Quốc chỉ lên tiếng gọi động thái đó là “vi phạm chủ quyền, an ninh và toàn vẹn lãnh thổ Iran.” Tuy nhiên sau phản ứng ban đầu, chính sách ngoại giao Bắc Kinh có xu hướng mềm mỏng hơn. Ngoại trưởng Vương Nghị cho biết các cuộc không kích là “không thể chấp nhận,” song ông tránh việc công khai lên án.
Chuyên gia từ Eurasia Group nhận định Trung Quốc đang cố gắng điều tiết xung đột một cách khéo léo, không dính dáng trực tiếp. Bắc Kinh chưa bao giờ gọi đích danh Israel và vẫn duy trì đàm phán với các bên. Họ muốn giữ khoảng cách để giữ vai trò trung lập, bảo vệ Iran trên giấy tờ nhưng không gây ảnh hưởng tiêu cực tới các lợi ích kinh tế của mình.
Trung Quốc có thể chấp nhận giá dầu cao hơn
Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Marco Rubio đề nghị Trung Quốc thuyết phục Iran đừng đóng Eo biển Hormuz. Tuy nhiên một số nhà phân tích chính sách cho rằng việc đóng cửa tuyến đường dầu này có thể có lợi cho Trung Quốc. Bắc Kinh có khả năng ứng phó cú sốc cung dầu tốt hơn Hoa Kỳ hay châu Âu.
CNBC chỉ ra rằng nguồn cung dầu của Trung Quốc vốn đã rất đa dạng, nhập khẩu từ Nga, Ả Rập Saudi, Malaysia, Iraq và Oman. Thậm chí phần lớn dầu từ Malaysia đến từ Iran nhưng được hòa lẫn với thủ tục giấy tờ mới.
Robin Brooks tại Brookings Institution phát biểu: “Trung Quốc sẽ vui nếu giá dầu tăng vọt làm mất ổn định Hoa Kỳ và châu Âu.” Andrew Bishop từ Signum Global Advisors bổ sung: “Trung Quốc có thể không quá bực bội khi phải trả giá cao hơn cho dầu từ các nguồn khác, miễn là Hoa Kỳ bị tổn hại nhiều hơn.”
Hạ viện Iran bỏ phiếu ủng hộ đóng Eo biển Hormuz hôm Chủ nhật, khiến tuyến đường tạm thời bị phong tỏa, nhưng Hội đồng An ninh Quốc gia Iran mới có quyết định cuối cùng. Phía Trung Quốc khẳng định duy trì ổn định vùng Vịnh là lợi ích chung, không ép buộc ai rút lui.
Tại Liên Hợp Quốc, Đại sứ Trung Quốc Cống Phú tố cáo trực tiếp Hoa Kỳ trong phiên họp Hội đồng Bảo an. Ông “rất lên án” các cuộc không kích cơ sở hạt nhân Iran và chỉ trích Israel, kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức để ngăn chặn leo thang xung đột.
Dù vậy, không ai mong đợi Bắc Kinh can dự trực tiếp để giải quyết tranh chấp. Andy Rothman – nhà sáng lập Sinology LLC, nhận định Trung Quốc sẽ không đứng ra hòa giải Hoa Kỳ và Iran. Nhưng Trung Quốc có thể âm thầm vận động Tehran giữ ổn định để tránh tình trạng bất ổn khu vực và suy giảm kinh tế toàn cầu, bất lợi cho chính nước này.
