Thượng nghị sĩ Philippines Bam Aquino cho biết sẽ đề xuất dự luật đưa ngân sách quốc gia và giao dịch công lên blockchain để tăng minh bạch, dự kiến nộp trong vài tuần tới.
Động thái này nối tiếp chuỗi thử nghiệm blockchain trong khu vực công Philippines và xu thế chính phủ số toàn cầu, nhấn mạnh mục tiêu “mỗi peso đều minh bạch, truy vết được” và nâng cao trách nhiệm giải trình.
- Philippines dự kiến trình dự luật lưu trữ ngân sách và giao dịch công trên blockchain để tăng minh bạch.
- Hệ sinh thái địa phương đã có các bước đi: hợp tác BCP–DICT từ 2023, triển khai xác thực tài liệu số.
- Kinh nghiệm quốc tế cho thấy cần lộ trình thí điểm, tiêu chuẩn hóa, kiểm toán độc lập và hạ tầng bảo mật.
Dự luật đưa ngân sách Philippines lên blockchain là gì?
Đây là đề xuất tích hợp ngân sách và các giao dịch của chính phủ vào một nền tảng blockchain nhằm tăng minh bạch, khả năng theo dõi và trách nhiệm giải trình.
Theo BusinessWorld trên Facebook, Thượng nghị sĩ Bam Aquino dự định nộp dự luật trong vài tuần tới, hướng tới “tích hợp ngân sách và giao dịch của chính phủ vào nền tảng blockchain để minh bạch hơn.” Cách làm này giúp hình thành sổ cái bất biến, luôn sẵn sàng đối soát, hỗ trợ kiểm toán theo thời gian gần thực.
Tại Manila Tech Summit 2025, ông Aquino nhấn mạnh công nghệ có thể tăng cường trách nhiệm trong quản trị, đặc biệt với ngân sách. Việc đưa dữ liệu chi tiêu công lên một sổ cái phân tán giúp người dân theo dõi luồng tiền, đồng thời giảm không gian cho sai sót hay thao túng số liệu.
“Tôi cũng nói về các đổi mới như lập ngân sách dựa trên blockchain để mọi đồng peso đều minh bạch và chịu trách nhiệm. Bằng cách dùng blockchain cho ngân sách, chúng ta có thể đảm bảo người dân biết từng đồng peso đi đâu.”
– Bam Aquino, Thượng nghị sĩ Philippines, 2025, Facebook cá nhân
Ai là người đề xuất và mục tiêu cốt lõi là gì?
Thượng nghị sĩ Bam Aquino là người đưa ra ý tưởng, với mục tiêu biến ngân sách thành dữ liệu có thể giám sát công khai, giảm tham nhũng và tăng hiệu quả chi tiêu.
Ông Aquino là gương mặt thúc đẩy đổi mới số, nhấn mạnh phương châm “biết mỗi peso đi đâu.” Về kỹ thuật, blockchain cung cấp lịch sử giao dịch bất biến, dấu thời gian và chữ ký số, giúp cơ quan kiểm toán độc lập chứng thực dữ liệu. Mục tiêu cốt lõi không chỉ là công khai, mà còn là khả năng kiểm chứng được bằng số.
Các hệ thống như vậy còn tạo tiền đề phân tích dữ liệu chi tiêu theo thời gian, hỗ trợ ra quyết định chính sách dựa trên bằng chứng, miễn là bảo vệ dữ liệu nhạy cảm đúng quy định.
Khi nào dự luật có thể được trình nộp?
Theo BusinessWorld trên Facebook, ông Aquino dự định nộp trong vài tuần tới, cho thấy mốc thời gian tương đối gần để khởi động quy trình lập pháp.
Khung thời gian này phù hợp với việc công bố tại một sự kiện công nghệ lớn, tạo đà thảo luận chính sách. Sau khi nộp, dự luật thường trải qua điều trần, phản biện kỹ thuật và đánh giá tác động ngân sách. Việc chuẩn bị hồ sơ kỹ thuật, tiêu chuẩn dữ liệu và đánh giá rủi ro sẽ quyết định tiến độ.
Nếu có thí điểm sớm với quy mô nhỏ, cơ quan lập pháp sẽ có thêm dữ liệu thực nghiệm để tinh chỉnh dự thảo trước khi mở rộng.
Hệ thống ngân sách on-chain mang lại lợi ích gì cho minh bạch và trách nhiệm giải trình?
Lợi ích chính là tính bất biến, truy xuất nguồn gốc, minh bạch thời gian gần thực và giảm chi phí đối soát giữa các cơ quan.
Báo cáo của OECD về blockchain khu vực công cho thấy sổ cái phân tán giúp giảm bất cân xứng thông tin và tăng niềm tin công chúng khi thiết kế đúng mục đích (OECD, 2018). Một hệ thống ngân sách on-chain có thể mở API công khai để báo chí, viện nghiên cứu, người dân theo dõi chi tiêu theo chương trình và nhà thầu, đồng thời cung cấp bảng sao dữ liệu cho kiểm toán nhà nước.
Quan trọng là thiết lập phân quyền rõ ràng: ai ghi, ai duyệt, ai xem. Mức độ công khai cần phân tầng để bảo vệ dữ liệu nhạy cảm nhưng vẫn đảm bảo kiểm chứng độc lập.
Philippines đã áp dụng blockchain như thế nào trước đây?
Philippines đã có các bước đi nền tảng, bao gồm thúc đẩy xác thực tài liệu số dựa trên blockchain và tăng hợp tác công–tư.
Cuối tháng 7, chính phủ Philippines công bố một hệ thống xác thực tài liệu trên Polygon, cho thấy định hướng dùng blockchain cho chứng thực thông tin. Dù mạng gặp gián đoạn cục bộ cùng ngày, thông điệp chính là đưa ứng dụng thực tế vào hạ tầng hành chính số, bắt đầu từ các quy trình có giá trị xác minh cao.
Ngoài ra, Hội đồng Blockchain Philippines (BCP) đã hợp tác với Bộ Thông tin và Truyền thông (DICT) từ 2023 để dẫn dắt việc áp dụng blockchain qua đối tác nhà nước. Sự phối hợp này tạo mạng lưới chuyên gia, chuẩn bị nhân lực và chuẩn mực hoạt động.
BCP là ai và vai trò của họ trong hệ sinh thái?
BCP là tổ chức phi lợi nhuận địa phương thúc đẩy áp dụng blockchain, đóng vai trò cầu nối giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng công nghệ.
Trong một cuộc phỏng vấn với Cointelegraph mùa hè 2023, nhà sáng lập BCP Donald Lim bày tỏ kỳ vọng Philippines có thể trở thành trung tâm blockchain khu vực. Vai trò của BCP gồm tư vấn chính sách, thử nghiệm mô hình ứng dụng và hỗ trợ đào tạo cho cơ quan nhà nước.
“Chúng tôi rất tin rằng mình có thể trở thành thủ phủ blockchain của châu Á.”
– Donald Lim, Nhà sáng lập Blockchain Council of the Philippines, 2023, Cointelegraph
Những rủi ro và thách thức khi đưa ngân sách lên blockchain là gì?
Rủi ro gồm bảo vệ dữ liệu nhạy cảm, khả năng mở rộng, gián đoạn mạng, sai lệch đầu vào và quản trị liên cơ quan.
Blockchain không khắc phục được vấn đề rác vào–rác ra; dữ liệu nguồn phải được kiểm soát chất lượng và xác thực nghiêm ngặt. Gián đoạn mạng hay phí giao dịch biến động cũng có thể ảnh hưởng trải nghiệm người dùng, như sự cố gián đoạn cục bộ nêu trên cho thấy yêu cầu dự phòng và kế hoạch B.
Ngân hàng Thế giới khuyến nghị mô hình quản trị rõ ràng, tiêu chuẩn dữ liệu chung và đánh giá pháp lý sớm cho các dự án blockchain khu vực công (World Bank, 2019). Kiểm toán bảo mật định kỳ và bug bounty giúp giảm rủi ro.
Nên chọn blockchain công khai hay mạng được phép (permissioned)?
Tùy mục tiêu: công khai tối đa minh bạch, permissioned tăng kiểm soát và riêng tư. Nhiều chính phủ chọn mô hình lai.
Với ngân sách, dữ liệu giao dịch tổng hợp và siêu dữ liệu có thể công khai, còn thông tin nhạy cảm lưu ở lớp riêng, chỉ ghi băm (hash) ra chuỗi công khai để đảm bảo toàn vẹn. Permissioned chain giúp kiểm soát quyền ghi của các bộ/ngành, trong khi public chain đảm bảo khả năng xác minh độc lập.
Mô hình lai phù hợp giai đoạn đầu: bắt đầu với permissioned để kiểm soát rủi ro, song song công khai các chỉ số then chốt và tiến tới mở rộng công khai khi sẵn sàng.
Cần những tiêu chí kỹ thuật nào cho nền tảng ngân sách on-chain?
Các tiêu chí cốt lõi gồm bảo mật, khả năng kiểm toán, tương tác hệ thống, hiệu năng và trải nghiệm người dùng.
Về bảo mật: chữ ký số, kiểm soát truy cập, nhật ký bất biến, chuẩn mã hóa mạnh. Về kiểm toán: đầy đủ dấu thời gian, định danh đơn vị chi, đường dẫn hồ sơ chứng từ. Về tương tác: tích hợp hệ thống tài chính hiện có, chuẩn dữ liệu mở, API công khai có rate limit và giám sát.
Hiệu năng cần xử lý khối lượng giao dịch ngân sách theo chu kỳ, có cơ chế lưu trữ rẻ cho dữ liệu lớn và lớp lập chỉ mục phục vụ truy vấn công.
Bài học nào từ các chính phủ khác ứng dụng blockchain?
Các trường hợp quốc tế cho thấy: bắt đầu từ các bài toán xác thực dữ liệu và hồ sơ công, đặt tiêu chuẩn dữ liệu trước công nghệ, và triển khai thí điểm theo giai đoạn.
Estonia dùng KSI blockchain bảo vệ tính toàn vẹn dữ liệu nhà nước từ sớm, tập trung vào kiểm chứng thay vì lưu trữ toàn bộ nội dung on-chain (e-Estonia). Georgia thí điểm đăng ký đất đai với Bitfury từ 2017, giảm thời gian xác thực quyền sở hữu (Forbes, 2017). Bang Maharashtra, Ấn Độ, phát hành chứng chỉ tốt nghiệp trên Polygon từ 2021 để chống giả mạo (CoinDesk, 2021).
Điểm chung: phạm vi gọn, mục tiêu đo lường rõ, khung pháp lý đi kèm và kiểm toán độc lập ngay từ đầu.
Philippines nên triển khai theo lộ trình nào để giảm rủi ro?
Lộ trình khả thi: thí điểm nhỏ, chuẩn hóa dữ liệu, kiểm toán độc lập, mở rộng từng lớp chức năng và truyền thông minh bạch.
Bước 1: chọn phạm vi hẹp như chi tiêu của một chương trình ngân sách, chuẩn hóa danh mục chi, đối tượng thụ hưởng và định danh nhà thầu. Bước 2: công khai bảng điều khiển dữ liệu tổng hợp và siêu dữ liệu giao dịch. Bước 3: kiểm thử gián đoạn, diễn tập an ninh, triển khai bug bounty.
Bước 4: mở rộng theo bộ/ngành, kết nối kho bạc, kho dữ liệu nhà nước, và mời bên thứ 3 độc lập đánh giá sau mỗi giai đoạn để điều chỉnh.
Điều gì cần theo dõi trong những tuần tới?
Trọng tâm là thời điểm nộp dự luật, phạm vi thí điểm, kiến trúc kỹ thuật đề xuất và cơ chế công bố dữ liệu cho người dân.
Nếu dự thảo nêu rõ tiêu chuẩn dữ liệu, mô hình quản trị liên cơ quan và chiến lược bảo mật, khả năng được ủng hộ sẽ cao hơn. Sự tham gia của DICT, Bộ Tài chính và cơ quan kiểm toán sẽ quyết định tính khả thi vận hành.
Song song, phản biện từ cộng đồng công nghệ, học thuật và báo chí sẽ giúp hoàn thiện dự luật, đảm bảo cân bằng giữa minh bạch và bảo vệ dữ liệu nhạy cảm.
Những câu hỏi thường gặp
Blockchain-based budgeting là gì?
Đó là mô hình ghi nhận ngân sách và giao dịch công lên sổ cái phân tán để đảm bảo bất biến, truy vết và kiểm chứng độc lập, giúp tăng minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Khi nào dự luật có thể được trình?
Theo BusinessWorld trên Facebook, Thượng nghị sĩ Bam Aquino dự định nộp trong vài tuần tới, sau phát biểu tại Manila Tech Summit 2025.
Nên dùng blockchain công khai hay permissioned?
Mô hình lai thường tối ưu: dữ liệu tổng hợp công khai để social giám sát, còn dữ liệu nhạy cảm được bảo vệ trong mạng permissioned, chỉ ghi băm ra chuỗi công khai.
Lợi ích lớn nhất với người dân là gì?
Minh bạch theo thời gian gần thực về dòng tiền ngân sách, giảm không gian cho thất thoát và tăng khả năng giám sát của công chúng, báo chí và cơ quan kiểm toán độc lập.
Rủi ro chính cần quản trị là gì?
Bảo vệ dữ liệu nhạy cảm, gián đoạn mạng, chất lượng dữ liệu đầu vào và phối hợp liên cơ quan. Cần kiểm toán bảo mật và tiêu chuẩn dữ liệu rõ ràng.
