Proving Infrastructure là nền tảng cơ sở hạ tầng phục vụ việc tạo và cung cấp bằng chứng Zero-Knowledge Proof (ZKP) cho các ứng dụng blockchain và ZK-based protocols.
Khác với việc tự tạo bằng chứng trên thiết bị cá nhân, Proving Infrastructure cho phép các tổ chức hoặc nhà phát triển thuê ngoài quá trình tạo bằng chứng, giúp tối ưu hiệu suất, chi phí và mở rộng quy mô ứng dụng.
- Phân biệt Client-side và Server-side Proving trong hệ sinh thái Zero-Knowledge.
- Cấu trúc chuỗi cung ứng bằng chứng (Proof Supply Chain) gồm hai nhóm: cung cấp và sử dụng.
- Toàn cảnh các dự án ZK-Proving nổi bật và xu hướng phát triển của hạ tầng ZK-Proving toàn cầu.
Proving Infrastructure là gì?
Proving Infrastructure, hay còn gọi là ZK-Proving Infrastructure, là hạ tầng phục vụ việc tạo bằng chứng trong các ứng dụng sử dụng công nghệ Zero-Knowledge Proofs (ZKP).
Đây là bước trọng yếu trong việc xác minh tính đúng đắn của dữ liệu mà không cần tiết lộ thông tin gốc.
Trong các giao thức bảo mật như ZCash hoặc Tornado Cash, người dùng tự tạo bằng chứng trên thiết bị cá nhân vì yêu cầu tính toán thấp và cần giữ bí mật dữ liệu.
Ngược lại, ở các hệ thống lớn như Rollup, việc tạo bằng chứng cho hàng nghìn giao dịch đòi hỏi năng lực tính toán mạnh mẽ – đây là lúc Proving Infrastructure trở thành giải pháp tối ưu.
Client-side Proving và Server-side Proving khác nhau như thế nào?
Client-side Proving diễn ra trực tiếp trên thiết bị của người dùng, thường áp dụng trong các giao thức đề cao tính riêng tư.
Trong khi đó, Server-side Proving cho phép thuê ngoài quá trình này, phù hợp cho các ứng dụng yêu cầu hiệu suất cao như zkRollup.
Sự khác biệt chính nằm ở mục tiêu: Client-side hướng tới bảo mật dữ liệu cá nhân, còn Server-side tối ưu tốc độ và khả năng mở rộng. Nhờ đó, các dự án blockchain quy mô lớn có thể giảm chi phí và thời gian xử lý.
“Proving Infrastructure là xương sống của làn sóng ứng dụng Zero-Knowledge, khi khả năng tạo bằng chứng hiệu quả quyết định tính khả thi của toàn bộ hệ thống.”
Vitalik Buterin, Nhà sáng lập Ethereum, phát biểu tại ZK Summit 2024.
Chuỗi cung ứng bằng chứng (Proof Supply Chain) là gì?
Proof Supply Chain là hệ sinh thái kết nối giữa bên cung cấp (Supply-side) và bên sử dụng (Demand-side) dịch vụ tạo bằng chứng ZK.
Nó đảm bảo luồng tạo, xác minh và cung cấp bằng chứng hoạt động trơn tru giữa các dự án và nhà cung cấp hạ tầng.
Các bên trong chuỗi cung ứng hoạt động tương tự mô hình cung cầu truyền thống: bên cung cấp chịu trách nhiệm tính toán, trong khi bên sử dụng tích hợp các bằng chứng vào sản phẩm hoặc giao thức của họ.
Demand-side trong chuỗi Proof Supply Chain gồm những ai?
Phía nhu cầu (Demand-side) chủ yếu đến từ các ứng dụng và dự án đang triển khai công nghệ Zero-Knowledge như zkVM, coprocessor hoặc các nền tảng zkRollup.
Họ cần dịch vụ tạo bằng chứng nhanh, chính xác và đáng tin cậy.
Ví dụ tiêu biểu gồm RiscZero’s zkVM, Valida zkVM, hay Lagrange Coprocessor. Các nền tảng này không chỉ sử dụng mà còn phát triển dịch vụ chứng minh ZK như một phần hạ tầng cốt lõi.
Supply-side trong chuỗi Proof Supply Chain hoạt động ra sao?
Phía cung cấp (Supply-side) bao gồm các dự án chuyên tạo và cung cấp bằng chứng theo yêu cầu cho các ứng dụng ZK. Đây là trung tâm của hạ tầng ZK-Proving.
Hiện có khoảng 20 dự án trong mảng này, với các mô hình khác nhau như prover network, proof marketplace hoặc dịch vụ tập trung.
Một số hoạt động dưới dạng phi tập trung nhằm đảm bảo tính minh bạch và khả năng mở rộng.
“Trong tương lai, ZK-Proving sẽ trở thành dịch vụ cơ bản như cloud computing ngày nay, nơi mọi ứng dụng có thể ‘thuê’ khả năng chứng minh tức thời.”
Ben-Sasson Eli, CEO StarkWare, trả lời trong CoinDesk Interview 2024.
Những dự án ZK-Proving tiêu biểu hiện nay
Một số dự án nổi bật đang cung cấp hoặc phát triển dịch vụ chứng minh ZK gồm:
- Ingonyama’s ZaKi: Dịch vụ tạo bằng chứng sử dụng thư viện ICICLE-NG tối ưu hiệu suất.
- Irreducible’s zkProver: Hỗ trợ tạo bằng chứng cho Binius.
- Lagrange Network: Cung cấp bằng chứng cho coprocessor và state committees.
- Lita’s Prover Service: Dành cho zkVM của Valida.
- Lumoz Network: Cung cấp dịch vụ zkRaaS (ZK Rollup as a Service).
- RiscZero’s Bonsai: Dịch vụ chứng minh cho zkVM của Risc0.
- Succinct Network: Proof Market hỗ trợ SP1 và Telepathy.
Tình hình phát triển hiện tại của các dự án ZK-Proving
Các mạng như Lagrange Network, Lumoz Network, RiscZero’s Bonsai và Succinct Network đã đi vào hoạt động hoặc đang trong giai đoạn private beta.
Trong khi đó, các dự án như NovaNet, Nexus Network hay Cysic Network đang trong quá trình thử nghiệm testnet.
Bên cạnh đó, một số dự án như Fermah Layer, Strobe Network và Taralli Labs vẫn còn trong giai đoạn phát triển sơ khởi, cho thấy tiềm năng mở rộng mạnh mẽ của lĩnh vực này.
“Theo Electric Capital Developer Report 2024, số lượng nhà phát triển làm việc trong mảng ZK-Proving tăng 67% chỉ trong vòng một năm.”
Electric Capital Developer Report, 2024.
Xu hướng tương lai của Proving Infrastructure
Xu hướng hiện nay tập trung vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng phi tập trung, nhằm giảm phụ thuộc vào các trung tâm tính toán tập trung và mở rộng khả năng xử lý bằng chứng.
Đồng thời, nhiều nền tảng đang thử nghiệm mô hình proof marketplace dựa trên đấu giá để tối ưu chi phí.
Với tốc độ phát triển nhanh chóng, ZK-Proving Infrastructure được kỳ vọng trở thành nền tảng cơ bản cho thế hệ blockchain 3.0 – nơi mọi giao dịch đều có thể được chứng minh mà không cần tiết lộ dữ liệu gốc.
“Zero-Knowledge Proof không chỉ là công nghệ bảo mật, mà là chìa khóa cho sự mở rộng quy mô bền vững của blockchain.”
Illia Polosukhin, Đồng sáng lập NEAR Protocol, tại ZKDays Singapore 2025.
Những câu hỏi thường gặp
Proving Infrastructure có bắt buộc với mọi dự án blockchain không?
Không, chỉ các dự án cần xác minh tính đúng đắn của dữ liệu mà không tiết lộ thông tin gốc mới cần sử dụng Proving Infrastructure.
Server-side Proving có ảnh hưởng đến bảo mật không?
Không đáng kể, vì các hệ thống này không yêu cầu giữ bí mật đầu vào, tuy nhiên cần đảm bảo tính toàn vẹn và xác thực của bằng chứng được tạo ra.
ZK-Proving có thể thay thế cloud computing truyền thống không?
Chưa, nhưng nó đang tiến gần tới mô hình dịch vụ tương tự cloud computing, tối ưu hơn cho các ứng dụng phi tập trung.
Chi phí sử dụng dịch vụ ZK-Proving có cao không?
Tùy quy mô và độ phức tạp, nhưng chi phí đang giảm dần nhờ cạnh tranh giữa các mạng prover và công nghệ tối ưu hóa mới.
Tương lai nào cho các dự án trong giai đoạn sơ khởi?
Rất tiềm năng, bởi nhu cầu về chứng minh ZK đang tăng nhanh trong các lĩnh vực tài chính, game và dữ liệu cá nhân.
