EU muốn ESMA giám sát tiền điện tử, chấm dứt quản lý manh mún

Liên minh Châu Âu đang cân nhắc chuyển quyền giám sát sàn giao dịch tiền điện tử từ cấp quốc gia lên ESMA để thống nhất chuẩn mực theo MiCA, giảm phân mảnh và nâng sức cạnh tranh toàn khối.

Động thái này phản ánh nhu cầu điều phối tập trung: loại bỏ chồng chéo, đồng bộ hóa cấp phép, và làm mượt cơ chế passporting xuyên biên giới trong 27 quốc gia thành viên, theo định hướng khung MiCA có hiệu lực từ tháng 6/2024.

ESMA đang chuẩn bị mở rộng thẩm quyền giám sát đối với sàn giao dịch tiền điện tử?

Có. Theo Chủ tịch Verena Ross (ESMA), Ủy ban Châu Âu đang phát triển kế hoạch dịch chuyển một số mảng giám sát, gồm tiền điện tử, từ cơ quan quốc gia sang ESMA để phù hợp MiCA và giảm phân mảnh (Financial Times).

Hiện MiCA giao việc cấp phép nhà cung cấp dịch vụ tài sản tiền điện tử cho cơ quan quốc gia. Cách làm này buộc mỗi nước tự xây năng lực và hệ thống giám sát, dẫn tới hiệu quả thấp, tiêu chuẩn không đồng đều. Kế hoạch mới nhằm kéo giám sát lên cấp EU, từ đó tạo sân chơi thống nhất, tăng tính cạnh tranh toàn khối.

ESMA, thành lập năm 2011 (sau khủng hoảng 2008), có sứ mệnh hài hòa hóa quy định tài chính trong EU. Việc gắn quyền giám sát MiCA với ESMA phù hợp vai trò điều phối trung tâm, giảm trùng lặp công việc ở 27 cơ quan quốc gia.

Vì sao EU muốn chuyển giám sát lên ESMA ngay lúc này?

Để khắc phục phân mảnh, củng cố “thị trường vốn chung” và bảo đảm cạnh tranh toàn cầu, theo định hướng mà Verena Ross nêu với Financial Times.

Khi mỗi quốc gia tự cấp phép và giám sát MiCA, chuẩn mực thực thi có thể chênh lệch. ESMA từng nêu quan ngại về sự thiếu nhất quán, bao gồm báo cáo tháng 7/2024 phê bình một số điểm trong quy trình phê duyệt của Malta. Chuyển quyền lên ESMA giúp thống nhất tiêu chuẩn, tránh “điểm yếu” ở mắt xích quốc gia làm suy giảm niềm tin thị trường.

Một cơ quan trung ương còn giúp tối ưu nguồn lực khan hiếm về nhân sự am hiểu tiền điện tử, nhờ tập trung chuyên gia và công cụ giám sát thay vì dàn trải 27 nơi. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh sản phẩm tài chính số tiến hóa nhanh.

MiCA đang được triển khai ra sao ở cấp quốc gia?

MiCA đã có hiệu lực từ tháng 6/2024, nhưng cấp phép vẫn do cơ quan quốc gia thực hiện và tiến độ mỗi nơi khác nhau.

Những nước nhỏ tỏ ra linh hoạt: Lithuania đã cấp phép đầu tiên cho Robinhood Europe; Malta phê duyệt các sàn lớn như OKX, Crypto.com; Luxembourg cấp phép cho Bitstamp và Coinbase. Bức tranh này cho thấy tốc độ lệch pha và tiêu chuẩn phê duyệt khác biệt, tạo động lực để EU xem xét giám sát tập trung.

Khi khối lượng cấp phép tăng, rủi ro “chuẩn thấp” ở một số nước có thể tạo hiệu ứng lan tỏa toàn EU qua cơ chế passporting. Điều đó càng củng cố lập luận nâng giám sát lên ESMA để đảm bảo chất lượng đồng nhất.

Cơ chế passporting dưới MiCA là gì và vì sao gây áp lực?

Passporting cho phép doanh nghiệp được cấp phép ở một nước hoạt động trên toàn EU mà không cần xin phép lại. Tuy nhiên, cách triển khai không đồng đều đang gây căng thẳng giữa các quốc gia.

Vấn đề cốt lõi là cùng một khung MiCA, nhưng 27 cơ quan quốc gia giám sát có thể diễn giải và áp dụng khác nhau. Trong podcast của Cointelegraph, Jerome Castille (CoinShares) nhấn mạnh thách thức lớn nhất là bảo đảm triển khai nhất quán ở mọi nước thành viên. European Crypto Initiative cũng cảnh báo cấu trúc giám sát phân tán có thể làm suy yếu mục tiêu hài hòa hóa của MiCA.

Khi một nước nới, nước khác chặt, passporting trở thành điểm tranh luận vì rủi ro “đi đường vòng” qua nơi cấp phép dễ hơn. Hệ quả là xung đột giữa bảo vệ nhà đầu tư nội địa và nguyên tắc thị trường chung.

Vì sao một số quốc gia lớn cân nhắc siết passporting?

Một số thị trường lớn, như Pháp, được cho là xem xét hạn chế doanh nghiệp đã được cấp phép nơi khác nhưng muốn hoạt động trong nước, vì lo ngại tiêu chuẩn không đồng đều.

Theo Marina Markezic (European Crypto Initiative), về mặt kỹ thuật có thể chặn passporting, nhưng khung pháp lý sẽ rất phức tạp và dễ xung đột với nguyên tắc thị trường đơn nhất. Cách tiếp cận bền vững hơn là nâng chuẩn chung và giám sát tập trung để mọi doanh nghiệp đều đáp ứng mức bảo vệ tối thiểu thống nhất.

Nếu ESMA nắm giám sát, tiêu chí sẽ đồng bộ hơn, giảm động cơ áp biện pháp nội địa siết passporting. Tuy nhiên, quá trình chuyển giao cần thiết kế kỹ để không gián đoạn hoạt động của doanh nghiệp đã được cấp phép.

Nếu ESMA nhận quyền giám sát trung ương, tác động nào đáng chú ý?

Lợi ích chính là chuẩn hóa cấp phép và giám sát, giảm khoảng trống pháp lý và chênh lệch thực thi; thách thức là điều chỉnh luật và phối hợp giữa ESMA với cơ quan quốc gia.

Lợi ích: một “điểm chuẩn” EU duy nhất, giảm rủi ro quy định chênh lệch, passporting mượt hơn, tăng tin cậy quốc tế. ESMA có thể triển khai công cụ giám sát dữ liệu tập trung, tránh lặp lại 27 lần ở cấp quốc gia. Điều này được kỳ vọng nâng sức cạnh tranh của thị trường vốn EU.

Thách thức: mở rộng nguồn lực cho ESMA, phân định rạch ròi vai trò với cơ quan quốc gia, và cơ chế chuyển tiếp cho giấy phép hiện hữu. ESMA từng chỉ ra bất cập trong quy trình Malta (7/2024), cho thấy công việc đồng bộ hóa không đơn giản, nhưng cần thiết.

Lộ trình pháp lý và các mốc thời gian quan trọng của MiCA

MiCA là đạo luật trụ cột cho tài sản số trong EU, triển khai theo giai đoạn để doanh nghiệp và cơ quan quản lý có thời gian thích ứng.

Các mốc chính thường được EU nhắc tới: MiCA có hiệu lực năm 2023; từ tháng 6/2024, phần liên quan Token tham chiếu tài sản và Token tiền điện tử (ART/EMT) áp dụng; phần liên quan nhà cung cấp dịch vụ tài sản tiền điện tử (CASP) áp dụng từ cuối năm 2024. Nguồn: Ủy ban Châu Âu, ESMA, 2023–2024.

Kế hoạch mở rộng quyền giám sát ESMA, nếu được Ủy ban Châu Âu đề xuất và thông qua, sẽ là lớp bổ sung để thực thi nhất quán các phần của MiCA, đặc biệt với CASP và passporting.

Doanh nghiệp nên chuẩn bị gì trước thay đổi dự kiến?

Ưu tiên đánh giá lại giấy phép quốc gia, khả năng passporting, và khoảng trống tuân thủ theo chuẩn EU thống nhất, đồng thời theo sát đề xuất mới của Ủy ban Châu Âu và ESMA.

Ngắn hạn: rà soát khung quản trị rủi ro, bảo vệ khách hàng, lưu ký, phòng chống rửa tiền, báo cáo giao dịch theo hướng dẫn ESMA. Trung hạn: hoạch định chiến lược passporting dựa trên giả định chuẩn hóa, tránh phụ thuộc vào “điểm cấp phép dễ”. Dài hạn: đầu tư hạ tầng giám sát nội bộ, dữ liệu và kiểm toán để đáp ứng kiểm tra tập trung.

Doanh nghiệp đã có giấy phép nên lưu ý cơ chế chuyển tiếp, có thể cần cập nhật quy trình, nhưng không nên tự suy đoán thay đổi cho tới khi có văn bản chính thức. Theo dõi cập nhật từ ESMA và Ủy ban Châu Âu là thiết yếu.

Ví dụ cấp phép MiCA gần đây tại một số quốc gia

Các trường hợp dưới đây phản ánh tiến độ triển khai không đồng đều, đồng thời cho thấy vai trò ngày càng lớn của cơ chế passporting.

Câu hỏi thường gặp

ESMA là gì và vai trò của ESMA trong MiCA?

ESMA là Cơ quan Chứng khoán và Thị trường Châu Âu, lập năm 2011 để hài hòa quy định tài chính EU. Với MiCA, ESMA định hướng hướng dẫn kỹ thuật, điều phối giám sát; EU đang xem xét trao thêm quyền giám sát trực tiếp (Nguồn: ESMA, Ủy ban Châu Âu).

Passporting dưới MiCA hoạt động như thế nào?

Doanh nghiệp được cấp phép ở một nước có thể hoạt động trên toàn EU mà không xin phép lại. Lợi ích là mở rộng nhanh, nhưng đòi hỏi tiêu chuẩn cấp phép nhất quán để bảo vệ nhà đầu tư (Nguồn: Khung MiCA, Ủy ban Châu Âu).

Khi nào MiCA áp dụng đầy đủ cho doanh nghiệp?

Phần về ART/EMT áp dụng từ tháng 6/2024; phần về nhà cung cấp dịch vụ (CASP) áp dụng từ cuối năm 2024. Doanh nghiệp cần theo dõi hướng dẫn chi tiết của ESMA và cơ quan quốc gia (Nguồn: Ủy ban Châu Âu, ESMA, 2023–2024).

Nếu ESMA nhận giám sát trung ương, doanh nghiệp có phải xin lại giấy phép?

Chưa có quyết định cuối cùng. Nhiều khả năng sẽ có cơ chế chuyển tiếp. Doanh nghiệp nên chờ văn bản chính thức từ Ủy ban Châu Âu và ESMA, tránh suy đoán (Nguồn: Financial Times, ESMA).

Pháp có thể chặn passporting MiCA không?

Theo European Crypto Initiative, về kỹ thuật là có thể nhưng rất phức tạp về pháp lý và có thể xung đột nguyên tắc thị trường đơn nhất. Giải pháp bền vững là tiêu chuẩn thống nhất và giám sát tập trung.

Lưu ý: Nội dung bài viết chỉ nhằm cung cấp thông tin, không phải khuyến nghị đầu tư. Vui lòng tự nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định. Chúng tôi không chịu trách nhiệm đối với mọi kết quả phát sinh từ quyết định đầu tư của bạn.