Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần nợ của tổ chức phát hành, được dùng để huy động vốn cho hoạt động của chính phủ, ngân hàng hoặc doanh nghiệp.
Người mua trái phiếu (trái chủ) được coi là chủ nợ, nhận lãi định kỳ và hoàn vốn khi đáo hạn. Đây là kênh đầu tư an toàn, phù hợp với nhà đầu tư ưa thích sự ổn định, song lợi nhuận thường thấp hơn so với cổ phiếu.
- Khái niệm, đặc điểm và nguyên lý hoạt động của trái phiếu.
- Phân loại trái phiếu theo nhiều tiêu chí: hình thức phát hành, chủ thể, lãi suất, tính chất và tài sản đảm bảo.
- Phân tích ưu nhược điểm và các lưu ý quan trọng khi đầu tư trái phiếu.
Trái phiếu là gì?
Theo Luật Chứng khoán 2019, “Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần nợ của tổ chức phát hành”.
Hiểu đơn giản, trái phiếu là cam kết trả nợ của tổ chức phát hành đối với nhà đầu tư. Khi mua trái phiếu, bạn cho tổ chức phát hành vay tiền và sẽ nhận lại khoản tiền gốc cùng lãi sau thời gian nhất định. Đây là hình thức huy động vốn phổ biến trong nền kinh tế hiện đại.
“Trái phiếu đóng vai trò cầu nối giữa vốn nhàn rỗi trong xã hội và nhu cầu vốn của nền kinh tế, giúp duy trì sự cân bằng tài chính quốc gia.”
— Báo cáo Thị trường Trái phiếu Việt Nam, Bộ Tài chính, 2023
Sự khác biệt giữa cổ phiếu và trái phiếu là gì?
Trái phiếu và cổ phiếu đều là công cụ huy động vốn, nhưng mang bản chất khác nhau. Người sở hữu cổ phiếu là “chủ sở hữu” doanh nghiệp, còn trái chủ là “chủ nợ”.
Khác biệt này ảnh hưởng đến quyền lợi, rủi ro và tiềm năng sinh lời. Dưới đây là bảng so sánh cụ thể:
| Tiêu chí | Cổ phiếu | Trái phiếu |
|---|---|---|
| Bản chất | Quyền sở hữu doanh nghiệp | Quyền chủ nợ |
| Rủi ro | Cao, biến động theo kết quả kinh doanh | Thấp, thu nhập cố định |
| Lợi nhuận | Cổ tức, tăng giá cổ phiếu | Lãi suất định kỳ |
| Ưu tiên thanh toán | Sau cùng khi doanh nghiệp phá sản | Ưu tiên trước cổ đông |
“Trái phiếu phù hợp với nhà đầu tư thận trọng, ưu tiên sự ổn định và bảo toàn vốn, trong khi cổ phiếu dành cho những ai chấp nhận rủi ro để tìm kiếm lợi nhuận cao hơn.”
— Nguyễn Anh Dũng, Giám đốc Đầu tư SSIAM, 2024
Các loại trái phiếu phổ biến hiện nay
Trái phiếu được chia thành nhiều loại khác nhau tùy theo mục đích, chủ thể phát hành hoặc điều kiện thanh toán.
Theo hình thức phát hành
Có hai hình thức chính: trái phiếu niêm yết và trái phiếu OTC.
Trái phiếu niêm yết được giao dịch công khai trên sàn chứng khoán, đảm bảo tính minh bạch. Trái phiếu OTC giao dịch qua thỏa thuận trực tiếp giữa nhà đầu tư và tổ chức phát hành, phù hợp với nhà đầu tư tổ chức hoặc chuyên nghiệp.
Theo chủ thể phát hành
Trái phiếu được phát hành bởi nhiều đối tượng khác nhau, mỗi loại mang đặc điểm riêng:
- Trái phiếu chính phủ: Dành cho đầu tư công, an toàn nhất, gần như không rủi ro.
- Trái phiếu ngân hàng, tổ chức tài chính: Dùng để tăng vốn kinh doanh, lãi suất ổn định.
- Trái phiếu doanh nghiệp: Có rủi ro cao hơn, nhưng lãi suất hấp dẫn.
“Tính đến giữa năm 2024, quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam đạt gần 1,2 triệu tỷ đồng, tương đương 10% GDP.”
— Báo cáo FiinRatings, 2024
Theo lãi suất trái phiếu
Lãi suất là yếu tố quyết định lợi nhuận của nhà đầu tư. Có ba loại chính:
- Lãi suất cố định: Giữ nguyên suốt kỳ hạn, dễ dự tính dòng tiền.
- Lãi suất thả nổi: Biến động theo lãi suất thị trường tham chiếu.
- Không trả lãi (zero-coupon): Bán dưới mệnh giá, khi đáo hạn nhận đủ mệnh giá.
Theo tính chất chuyển đổi
Trái phiếu có thể đi kèm quyền chuyển đổi hoặc chứng quyền, giúp tăng tính linh hoạt:
- Trái phiếu chuyển đổi: Có thể đổi thành cổ phiếu của doanh nghiệp phát hành.
- Trái phiếu kèm chứng quyền: Được quyền mua thêm cổ phiếu trong tương lai.
- Trái phiếu thường: Không kèm quyền chuyển đổi hoặc chứng quyền.
Theo tài sản đảm bảo
Tài sản đảm bảo ảnh hưởng lớn đến độ an toàn của trái phiếu:
- Trái phiếu có tài sản đảm bảo: Được bảo chứng bằng tài sản cụ thể, giúp giảm rủi ro.
- Trái phiếu không có tài sản đảm bảo: Dựa vào uy tín và năng lực tài chính của tổ chức phát hành.
Ưu và nhược điểm của đầu tư trái phiếu
Trong bối cảnh thị trường tài chính số hóa ngày càng mạnh mẽ, nhiều nhà đầu tư đã bắt đầu kết hợp kênh truyền thống như trái phiếu với các công cụ theo dõi xu hướng hiện đại.
Các nền tảng như BingX cung cấp hệ sinh thái đầu tư toàn diện, nơi người dùng có thể theo dõi biến động lãi suất, phân tích dòng tiền và so sánh hiệu suất giữa cổ phiếu – trái phiếu – crypto một cách trực quan.
Việc tận dụng công cụ phân tích dữ liệu như vậy giúp nhà đầu tư cá nhân ra quyết định cân bằng giữa an toàn và lợi nhuận tốt hơn.
Đầu tư trái phiếu mang lại sự ổn định, nhưng cũng tồn tại hạn chế nhất định.
Ưu điểm
Trái phiếu giúp bảo toàn vốn, có kỳ hạn rõ ràng và lãi suất minh bạch. Ngoài ra, trái chủ được ưu tiên thanh toán trước cổ đông khi doanh nghiệp phá sản. Một số trái phiếu còn cho phép bán lại trước hạn cho tổ chức phát hành.
Nhược điểm
Lợi nhuận từ trái phiếu thường thấp hơn cổ phiếu. Khi lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu giảm, ảnh hưởng đến lợi tức. Việc bán trước hạn cũng khiến nhà đầu tư mất lãi.
“Nhà đầu tư cá nhân nên xem trái phiếu là công cụ cân bằng rủi ro danh mục, thay vì kỳ vọng lợi nhuận cao.”
— CFA Institute, Báo cáo chiến lược đầu tư châu Á – 2024
Đầu tư trái phiếu cần lưu ý điều gì?
Để đầu tư hiệu quả, nhà đầu tư cần hiểu rõ mục tiêu tài chính và khẩu vị rủi ro của bản thân.
Nên chọn thời điểm lãi suất còn cao, ưu tiên trái phiếu có tài sản đảm bảo và tổ chức phát hành uy tín. Ngoài ra, cần theo dõi các chỉ số tín nhiệm như của FiinRatings, Moody’s hay S&P để đánh giá độ an toàn trước khi mua.
Những câu hỏi thường gặp
Trái phiếu có rủi ro không?
Dù an toàn hơn cổ phiếu, trái phiếu vẫn có rủi ro về lãi suất, thanh khoản và khả năng vỡ nợ của tổ chức phát hành.
Nên đầu tư trái phiếu hay cổ phiếu?
Tùy mục tiêu tài chính. Nếu muốn sinh lời cao, chọn cổ phiếu; nếu ưu tiên ổn định, chọn trái phiếu.
Có thể bán trái phiếu trước hạn không?
Có, nhiều trái phiếu cho phép bán lại trước hạn, nhưng lợi tức nhận được có thể giảm hoặc không có lãi.
Làm sao để chọn trái phiếu uy tín?
Nên chọn tổ chức phát hành có báo cáo tài chính minh bạch, xếp hạng tín nhiệm tốt và có tài sản đảm bảo.
Trái phiếu chính phủ có phải an toàn nhất không?
Đúng, vì được Nhà nước bảo lãnh nên rủi ro gần như bằng 0, phù hợp cho nhà đầu tư cá nhân thận trọng.
