Sunk Cost là gì? Tìm hiểu về khái niệm sunk cost

Sunk cost là khoản chi phí đã bỏ ra trong quá khứ và không thể thu hồi, dù kết quả đầu tư thành công hay thất bại.

Khái niệm này xuất hiện cả trong kinh doanh và đời sống, giúp nhà đầu tư nhận diện đâu là chi phí không nên tiếp tục ảnh hưởng đến các quyết định hiện tại. Hiểu rõ sunk cost giúp tránh sai lầm phổ biến mang tên “bẫy chi phí chìm”.

Sunk cost là gì?

Sunk cost (chi phí chìm) là khoản tiền, thời gian hoặc nguồn lực đã chi ra nhưng không thể thu hồi. Dù thay đổi quyết định hay dừng dự án, chi phí này vẫn không thể lấy lại.

Ví dụ, doanh nghiệp đã chi 100 triệu đồng cho chiến dịch quảng cáo không hiệu quả. Dù ngừng hay tiếp tục chiến dịch, số tiền này vẫn không thể hoàn lại – đó chính là chi phí chìm.

“Một khi khoản chi đã phát sinh và không thể đảo ngược, nó không nên ảnh hưởng đến quyết định hiện tại.”

— Richard Thaler, Nhà kinh tế học hành vi, Giải Nobel Kinh tế 2017 (Nguồn: NobelPrize.org)

Vì sao chi phí chìm không nên ảnh hưởng đến quyết định đầu tư?

Chi phí chìm phản ánh các khoản chi trong quá khứ, không mang lại giá trị cho quyết định hiện tại hoặc tương lai.

Các nhà đầu tư chuyên nghiệp thường tập trung vào chi phí cơ hội và khả năng sinh lời sắp tới thay vì những gì đã mất.

Ví dụ, trong một dự án công nghệ, nếu sản phẩm không còn phù hợp với thị trường, việc tiếp tục đầu tư vì “đã tốn nhiều công sức” chỉ khiến doanh nghiệp chịu thêm thiệt hại.

Sunk cost fallacy là gì?

Sunk cost fallacy (bẫy chi phí chìm) là xu hướng tâm lý khiến con người tiếp tục đầu tư vào dự án thua lỗ chỉ vì đã đầu tư trước đó.

Dù cơ hội phục hồi thấp, nhiều người vẫn chọn “theo đuổi đến cùng” do tiếc công sức, thời gian hoặc tiền bạc.

Tình huống tương tự xảy ra trong đời sống khi bạn cố xem hết bộ phim nhàm chán chỉ vì đã xem quá nửa, hoặc giữ cổ phiếu giảm giá chỉ vì “đã lỗ quá nhiều để bán”.

Nguyên nhân khiến nhà đầu tư rơi vào bẫy chi phí chìm?

Các nghiên cứu về hành vi tài chính cho thấy bẫy chi phí chìm xuất phát từ cảm xúc và nhận thức sai lầm, không phải từ lý trí. Dưới đây là 4 nguyên nhân phổ biến nhất.

Tâm lý bảo vệ khoản đầu tư

Theo Richard Thaler, con người thường tiếc nuối chi phí đã bỏ ra và có xu hướng bảo vệ những quyết định cũ. Điều này khiến họ tiếp tục đầu tư dù biết rủi ro cao, chỉ để “bảo vệ danh dự” hay tránh thừa nhận thất bại.

“Nhà đầu tư thường mắc sai lầm khi để cảm xúc chi phối, thay vì đánh giá cơ hội bằng dữ liệu.”

— Daniel Kahneman, Nhà tâm lý học, Giải Nobel Kinh tế 2002 (Nguồn: Behavioral Economics Review, 2019)

Thiếu hiểu biết về chi phí chìm

Nhiều nhà quản lý chưa nhận thức rõ rằng chi phí chìm không nên ảnh hưởng đến quyết định mới. Việc đánh đồng “đã đầu tư nhiều” với “phải tiếp tục” dẫn đến những lựa chọn sai lầm và kéo dài thua lỗ.

Áp lực từ bên ngoài

Áp lực từ cổ đông, cấp trên hoặc nhóm lợi ích có thể khiến người quản lý ngần ngại dừng dự án. Họ sợ mất uy tín hoặc bị đánh giá thiếu kiên định, dẫn đến việc tiếp tục rót vốn vào dự án không còn hiệu quả.

Kỳ vọng phi thực tế

Khi kỳ vọng quá mức vào khả năng “xoay chuyển tình thế”, nhà đầu tư dễ rơi vào bẫy chi phí chìm. Thực tế, nhiều dự án thất bại vì nhà quản lý tin rằng chỉ cần thêm chút vốn, kết quả sẽ thay đổi – nhưng điều này hiếm khi xảy ra.

“Cái bẫy nguy hiểm nhất không phải là thua lỗ, mà là niềm tin rằng bạn có thể gỡ lại mọi thứ.”

— Warren Buffett, CEO Berkshire Hathaway, Phát biểu tại cuộc họp cổ đông 2018

Làm thế nào để quản lý và tránh bẫy chi phí chìm?

Nhà đầu tư có thể áp dụng các phương pháp quản trị khoa học để tách biệt cảm xúc, đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu và hiệu quả thực tế.

Xác định mục tiêu rõ ràng

Thiết lập kế hoạch chi tiết, gồm tỷ suất lợi nhuận mục tiêu và ngưỡng lỗ chấp nhận. Khi dự án vượt ngưỡng rủi ro, cần dừng hoặc thoái vốn ngay thay vì “cố gắng thêm”.

Phân tích chi phí – hiệu quả và chi phí cơ hội

Sử dụng công cụ như ROI (Return on Investment) để đánh giá lại lợi ích thực tế. So sánh với các cơ hội đầu tư khác giúp doanh nghiệp thấy rõ giá trị mất đi khi cố chấp giữ dự án không hiệu quả.

Tách biệt quyết định khỏi chi phí chìm

Mọi quyết định nên dựa vào lợi ích tương lai, không phải chi phí đã mất. Cách tiếp cận này giúp doanh nghiệp tập trung vào tiềm năng sinh lời, thay vì cảm xúc “nuối tiếc” trong quá khứ.

Thực hiện kiểm tra định kỳ

Thường xuyên đánh giá hiệu quả dự án, đặc biệt trong các giai đoạn thị trường biến động. Việc kiểm tra định kỳ giúp phát hiện sớm dấu hiệu thua lỗ và điều chỉnh kịp thời.

“Một nhà đầu tư giỏi biết khi nào nên dừng lại, không phải khi nào nên tiếp tục.”

— Peter Lynch, Nhà quản lý quỹ Magellan, Fidelity Investments (Nguồn: CNBC, 2020)

Bảng tóm tắt: Các yếu tố so sánh giữa chi phí chìm và chi phí cơ hội

Những câu hỏi thường gặp

Sunk cost có thể thu hồi được không?

Không. Chi phí chìm là khoản đã phát sinh và không thể thu hồi dù thay đổi quyết định hay dừng dự án.

Bẫy chi phí chìm phổ biến nhất trong đầu tư là gì?

Giữ cổ phiếu giảm giá hoặc tiếp tục rót vốn vào dự án thua lỗ chỉ vì “đã đầu tư nhiều” là biểu hiện phổ biến nhất.

Làm sao nhận biết mình đang rơi vào bẫy chi phí chìm?

Nếu bạn quyết định tiếp tục một dự án chỉ vì tiếc công sức hoặc tiền bạc đã bỏ ra, rất có thể bạn đang mắc bẫy chi phí chìm.

Chi phí chìm có liên quan đến chi phí cơ hội không?

Có. Khi tập trung vào chi phí chìm, bạn dễ bỏ qua chi phí cơ hội — tức là lợi ích có thể đạt được từ lựa chọn khác.

Doanh nghiệp nên làm gì khi phát hiện chi phí chìm quá lớn?

Doanh nghiệp cần dừng dự án, phân tích nguyên nhân, và tập trung nguồn lực vào cơ hội có tiềm năng sinh lời cao hơn.

Lưu ý: Nội dung bài viết chỉ nhằm cung cấp thông tin, không phải khuyến nghị đầu tư. Vui lòng tự nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định. Chúng tôi không chịu trách nhiệm đối với mọi kết quả phát sinh từ quyết định đầu tư của bạn.